Saatleri Ayarlama Enstitüsü

    

                     SAATLERİ AYARLAMA ENSTİTÜSÜ

   Romandaki başkahraman olan Hayri İrdal, muvakkit Nuri Efendi’nin yanına çırak olarak girmiştir. Bu süreçte Hayri İrdal’ın saatlere olan ilgisi artmıştır. Bu yıllarda mahalleli de olmadık serüvenler peşindedir. Abdüsselam Bey Kayser Andronikos’un hazinesi arayışında, Aristidi Efendi cıvadan altın elde etme peşinde vb. durumlar söz konusu olmuştur. Aristidi Efendi mahallede bir eczacı, Abdüsselam Bey ise Hayri İrdal’ın baba dostudur. Aristidi Efendi’nin laboratuvarında kaza sonucu öldüğü yılda Nuri Efendi de ölmüştür. Hayri İrdal’ı etkileyen bir olayda halası Zarife’ nin kefen yırtıp canlanması olmuştur. Halası bu olaydan sonra büyük değişim yaşamıştır. Eli sıkı olan hala bu olaydan sonra Avcı Naşit ile evlenip zevk hayatına atılıp eli açık birisi olmuştur. Birinci Dünya Savaşı yaşanmış bu savaşta Hayri İrdal’ın babası ölmüştür. Terhis edilen Hayri İrdal, Emine adında birisiyle evlenmiştir. Abdüsselam Bey Hayrilerle çok ilgilenmiş hatta doğan çocuklarına Zehra adını vermiştir. Abdüsselam Bey Zehra’yı nnesi yerine koyup vasiyetnameler dizmiştir. Abdüsselam Bey ölünce geçersiz vasiyetler ve Hayri İrdal’ ın ortaya attığı olmayan “Şerbetçibaşı elması” onun başını iyice ağırtmıştır.Mahkeme onu hal ve hareketlerinden dolayı adli tıpa sevk etmiştir. Burada Doktor Ramiz adlı bir ruh doktoruyla(!) tanışır. Doktor Ramiz tuhaf ve yeterince sağlıklı düşünemeyen bir adamdır. Hayri İrdal günlerce tedavi edilir ve sonunda buradan kurtulur. Uzunca bir süre Şehzadebaşı’ndaki kahveye uğrar. Karısı Emine ölünce Pakize adlı bir tiyatro hayranıyla evlenir. Pakize ve kız kardeşleri Hayri İrdal ‘ın yanına taşınır. Bu süreçte Hayri İrdal, İspiritizma Cemiyetine katılır, burada muhasebecicilik ve katiplik görevlerini üstlenmiştir. Bir gün Hayri İrdal, hayatını değiştirecek adam Halit Ayarcı ile tanışır. Halit Ayarcı saatlerden anlayan Hayri İrdal ‘a değer verdiğini anlatır ve iltifatlar eder. Halit Ayarcı ,Nuri Efendi’yle zıt karakterlidir. Tek bir yönüyle onunla bağlantılıdır. İşte bu yön Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nü kurmasıdır. Enstitüye katılan Halit Ayarcı hep ikilem içinde kalmıştır. Enstitü zamanla ilerler ve güçlenir. Hep yoksullukta olan Hayri İrdal artık para sahibi olmuştur. “Şeyh Ahmet Zamani” adllı olmayan bir kişi hakkında kitap yazılması istenen Halit Ayarcı mecburen yazmıştır. Onu sevmeyen Cemal Bey ise bu kitabı yalanlamıştır. Bu sevmezliğin sebebi Hayri İrdal’ın onun karısı Selma’ yı seviyor olmasıdır. Halit Ayarcı, Hayri İrdal’ ın olmaz, olamaz dediği birçok şeyi yapmıştır. “Mübarek” adını verdiği yıllık saati bile o saatten farklı bir saat olarak tanıtmıştır. Hayri İrdal’I sevmeyen o halasını bile ikna ederek Saat Sevenler Cemiyeti’ nin başına geçirmiştir. Saatleri Ayarlama Enstitüsü’ nü ziyarete gelen Amerikalı bir heyetin bu kurumun lüzumsuzluğunun dille getirmesiyle her şey altüst olur. Halit Ayarcı aldandığı düşünerek komisyonu terkeder ve bir trafik kazası sonucu ölür. Bu roman, Tanzimat Dönemi’nden Cumhuriyet Dönemi’ne yol alır. Aynı işi farklı zamanlarda yapan iki saatçi olan Nuri Efendi ve Halit Ayarcı bizi sonuca yönlendirmektedir. Sonuç olarak bu roman fertlerden yola çıkılarak topluma varan geçmişten ve gelenekselleşmiş olandan koparak, Batı’ ya yönelinmesinin getirdiği bir yapmacılığa, yapaycılığa ve değerler karmaşası yaşayan ortama yönelik bir eleştiridir.